Uilenmaand november 2022

De meeste blaadjes zijn van de bomen. De dagen worden steeds korter. Over een tijdje hebben we alweer de kortste dag. Wat de uilen betreft: de meeste kasten zijn schoon en voor zover nodig vervangen of gerepareerd. Bij die werkzaamheden troffen we hier en daar al een uil in de kasten aan. Dit zijn vrijwel allemaal vogels die hun broedplek voor volgend seizoen al hebben uitgezocht en de kast nu als slaapplek gebruiken.

Door Ben Nijeboer

Verschillende dieren in nestkasten
Als je nestkasten gaat controleren weet je dat je daar niet alleen vogels en hun jongen maar ook allerlei andere dieren kunt aantreffen. Denk bijvoorbeeld aan marters, eekhoorns, wespen, processierupsen en bijenzwermen. Tot kippeneieren aan toe, die er gaaf en onbeschadigd door marters binnengebracht zijn. Op zich is het wonderbaarlijk hoe zo’n dier met een ei in zijn bek de boom in komt, zich door het vlieggat en martersluisje worstelt en een ei zonder beschadiging als voedsel voorraad in een uilenkast brengt.

Maar waar we meestal niet bij stilstaan is dat er in het residu van zo’n bezette uilenkast een veelvoud aan ongewervelde diersoorten voorkomt. Dat zijn de natuurlijke bewoners van vogelnesten, de saprofieten, van rottende stoffen levend. Dat residu wordt gevormd door het door de vogels aangevoerde nestmateriaal.

Bij uilen en valken beperkt zich dat tot prooiresten, braakballen en de mest van de nestjongen.  Deze saprofieten bouwen in zo’n kast een perfect systeem voor recycling op en breken het organisch materiaal volledig af.

In een Duits onderzoek konden uit in de winter verzamelde nestmateriaal uit kerkuilkasten ruim 120 verschillende ongewervelde soorten worden vastgesteld. Grofweg te verdelen in twee groepen. De eerste die zich bezighielden met het omzetten van het wat grovere materiaal en de tweede groep die dit helemaal ontleden. Het controlegebied omvatte 400 kerkuilkasten die net zoals bij ons helaas lang niet allemaal bezet werden.

27 maal hoger
In het aantal bezette kasten werd onderscheid gemaakt tussen vrijwel jaarlijks bezet dan wel af en toe bezette kasten. De 86 min of meer geregeld bezette kasten werden na het broedseizoen grondig schoongemaakt en al het materiaal is voor onderzoek meegenomen. De soortenrijkdom van jaarlijks bezette kasten ligt 27 maal hoger dan in kasten die af en toe bezet werden, datzelfde geldt ook voor het aantal exemplaren per soort.

Intacte landschappen zoals hier in Twente, het nog resterende kleinschalige agrarisch landschap, vormen een ideaal biotoop voor onder meer kerkuilen. Dat leidt in dit soort onderzoek weer tot een veelsoortige en rijker saprofietenbestand. Zo’n complexe, in symbiose met elkaar levende soorten saprofieten vormen toch een soort van nesthygiëne. Dat werkte volgens dit onderzoek positief op de conditie van de jonge vogels, maar veel onderzoek is daar nog niet naar gedaan. Voor bloedzuigende parasieten zoals luizen, vlooien, teken ligt dit heel anders. Die worden ook met de vogels zelf in de kasten gebracht.

Conclusie
Wat kunnen we uit het bovenstaande concluderen? Het schoonmaken van kasten is een goede beheersmaatregel. Vooral als de kasten erg vervuild, nat en stampvol rommel zitten (braakballen, prooiresten, enzovoort). Maar bedenk wel: schoon (steriel) is dood! Er is ook een middenweg. Ziet een kast er bij de eindcontrole nog vrij schoon en droog uit, dan zou je best een jaar kunnen overslaan met het schoonmaken van de kast. Denkend aan wat onze voorzitter Henk altijd zegt: “De natuur is net een spinnenweb, als je een draad aanraakt trilt het hele web.” Een uilenkast bevat dus doorgaans meer dan uilen, eieren of jongen.

Terugmeldingen afgelopen broedseizoen 2022